Hoe breng je in kaart waar de wolf zich in Nederland bevindt? En hoe houd je in de gaten of een wolf zich ergens langer ophoudt of zich gaat vestigen? Deze vragen worden beantwoord door middel van monitoring. Door monitoring wordt de activiteit van de wolf in Nederland gevolgd en in beeld gebracht. BIJ12 is namens de provincies opdrachtgever voor de monitoring van de wolf in Nederland.
De wolf is een beschermde diersoort. De soort is Europees beschermd en staat vermeld op Bijlage IV van de Habitatrichtlijn. Dit houdt in dat er voor de wolf een aantal verplichtingen geldt. In Nederland zijn een aantal van deze internationale verplichtingen verwerkt in de Wet Natuurbescherming. Zo staat in die wet dat het verboden is om de wolf opzettelijk te verstoren, te vangen, te doden en/of om zijn vaste verblijfplaats te beschadigen of te vernielen. Daarnaast is het ook verplicht om aan Europa te rapporteren hoe de staat van instandhouding (verspreiding, aantalsontwikkeling) van de wolf in ons land verloopt. Dit aspect vormt de kern van de monitoring zoals in het Interprovinciaal wolvenplanDeze link opent in een nieuw tabblad is opgenomen en vloeit voort uit wettelijke taken. Het is aan de provincies om via het Rijk aan Europa te rapporteren.
De aanwezigheid van wolven in Nederland wordt in kaart gebracht dankzij waarnemingen die binnenkomen bij het Wolvenmeldpunt. Jaarlijks komen er een toenemend aantal meldingen binnen, afgelopen jaar zo’n 5.000 meldingen. Vanaf 1 november 2023 is het mogelijk om op BIJ12.nl/wolvenmeldpuntDeze link opent in een nieuw tabblad via een invulformulier een waarneming door te geven. Vervolgens wordt – net als voorheen – door een team deskundigen gevalideerd of het inderdaad om een wolf gaat.
Al jaren voordat de eerste wolf in 2015 in Nederland opdook was zichtbaar dat het aantal wolven in Duitsland groeide en de wolf steeds dichterbij Nederland kwam. Binnen het samenwerkingsverband Wolven in NederlandDeze link opent in een nieuw tabblad werken verschillende organisaties al sinds 2008 samen door kennis te verzamelen hoe we ons in Nederland moeten voorbereiden op de terugkeer van de wolf en bescherming van vee onder de aandacht te brengen. Hierop volgde meldingen vanuit het publiek van mogelijke wolfwaarnemingen, wat voor de deelnemers van Wolven in Nederland de aanleiding was om een Wolvenmeldpunt op te zetten.
Ga direct naar het WolvenmeldpuntDeze link opent in een nieuw tabblad
Wolven zijn vooral actief in de nacht, maar hun sporen zijn overdag goed zichtbaar. Denk hierbij aan pootafdrukken, drollen en soms zelfs haren. Ook prooidierresten, van bijvoorbeeld herten, kunnen duiden op de aanwezigheid van een wolf. Wanneer iemand een wolf of een wolvenspoor tegenkomt, kan dit worden gemeld bij het Wolvenmeldpunt.
Het Wolvenmeldpunt beoordeelt alle waarnemingen van wolven en wolvensporen. Als voldoende bewijsmateriaal (zoals duidelijke foto’s of videobeelden) is meegeleverd, kan beoordeeld worden of het daadwerkelijk om een wolf gaat. In het Monitoringsplan wolfDeze link opent in een nieuw tabblad (hoofdstuk 5) is toegelicht welke documentatie nodig is om een waarneming daadwerkelijk als wolvenwaarneming te beschouwen. Om een zo volledig mogelijk beeld te verkrijgen van de wolfactiviteiten in Nederland, maken schadegevallen aan vee (waarbij uit de DNA-analyse blijkt dat deze daadwerkelijk door een wolf zijn veroorzaakt) ook onderdeel uit van de totale database van het Wolvenmeldpunt. BIJ12 is namens de gezamenlijke provincies opdrachtgever van het Wolvenmeldpunt.
Waarneming melden bij het WolvenmeldpuntDeze link opent in een nieuw tabblad
Wolven zijn voor mensen behoorlijk onzichtbare dieren. Ze laten echter wel hun sporen na waardoor we ze kunnen volgen. Denk hierbij aan pootafdrukken, wolvenkeutels en haren. Ook prooidierresten van bijvoorbeeld herten kunnen duiden op de aanwezigheid van een wolf. Wanneer iemand een dergelijk wolvenspoor tegenkomt, kan dit worden gemeld bij het WolvenmeldpuntDeze link opent in een nieuw tabblad. Het Wolvenmeldpunt bundelt alle waarnemingen van wolven en controleert ze op echtheid. Als voldoende bewijsmateriaal (zoals een duidelijke foto) is meegeleverd, kan beoordeeld worden of het daadwerkelijk om een wolf gaat. In het Monitoringsplan wolfDeze link opent in een nieuw tabblad (hoofdstuk 5) is toegelicht wanneer een waarneming daadwerkelijk als wolvenwaarneming wordt beschouwd. BIJ12 is namens de gezamenlijke provincies opdrachtgever van het Wolvenmeldpunt.
Waarneming melden bij het WolvenmeldpuntDeze link opent in een nieuw tabblad
De monitoring van de wolf kent twee varianten: passieve en actieve monitoring. Het verschil tussen passieve en actieve monitoring zit in de moeite die gedaan wordt voor het vinden van een wolf(spoor). Onder passieve monitoring vallen alle wolvenmeldingen- en waarnemingen die worden verkregen zonder een vooraf opgezette actie uit te voeren. Het zijn waarnemingen die bij toeval zijn gedaan. Actieve monitoring is het actief monitoren en verzamelen van wolvenwaarnemingen, waarbij (actief) gezocht wordt naar sporen of andere waarnemingen, bijvoorbeeld via cameravallen. Beide vormen vereisen een systematische aanpak en goede procedures om data op correcte wijze te kunnen valideren en op te slaan. Zowel passieve als actieve monitoring vindt het hele jaar door plaats.
Om zekerheid te krijgen over of een spoor daadwerkelijk van een wolf is, wordt – indien mogelijk – DNA-onderzoek als meest zekere onderzoeksmethode ingezet. Het Interprovinciaal wolvenplanDeze link opent in een nieuw tabblad beschrijft het doel van genetische monitoring van de wolf op basis van DNA in ons land.
De DNA-monsters van gedode of gewonde landbouwhuisdieren waarvan is vastgesteld dat het om een wolf gaat, worden één keer per kwartaal voor een tweede keer onderzocht door WENR. Gelijktijdig worden daarbij ook andere monsters van wolvensporen onderzocht. Bijvoorbeeld keutelmonsters, haren, DNA uit bijtwonden van wilde hoefdieren en DNA van eventuele dood aangetroffen wolven. Dit aanvullende onderzoek is bedoeld voor monitoring van de wolvenpopulatie in Nederland (Monitoringsplan wolfDeze link opent in een nieuw tabblad). De tweede genetische analyse richt zich op vaststellen van het geslacht en het exacte individu. Deze methode zoomt in op stukjes van het DNA die samen een profiel vormen dat voor elke individuele wolf uniek is. Van elk geselecteerd monster wordt zo’n DNA-profiel opgesteld. Zo kan achterhaald worden of het om een nieuw individu gaat of een individu dat al eerder is waargenomen. Aan de hand van de resultaten kan ook worden vastgesteld of een wolf zich heeft gevestigd en of er kans is op nakomelingen.
Omdat dieren de ene helft van hun DNA van de moeder en de andere helft van de vader krijgen, kan op basis van het DNA-profiel ook achterhaald worden wie de ouders zijn. Als al bekend is waar de roedel van deze ouders zich bevindt, weten we daarmee ook waar het dier waarschijnlijk geboren is. Daarvoor is het wel van belang dat de meeste roedels in Centraal Europa genetisch gemonitord worden. En ook dat de profielen kunnen worden uitgewisseld tussen onderzoekers in diverse landen. Dit is georganiseerd vanuit het CEwolf-consortium.
CEwolf staat voor Centraal Europese wolvenpopulatie, ofwel de wolvenpopulatie in West-Polen, Duitsland, Denemarken en de Benelux. Het CEwolf consortium heeft per land één deelnemend laboratorium. Alle labs werken met dezelfde methode en dat maakt het mogelijk om DNA-profielen onderling uit te wisselen en na te gaan of een profiel al elders is vastgesteld. Door deze samenwerking is het in de meeste gevallen mogelijk te achterhalen waar dieren oorspronkelijk vandaan komen en welke afstand ze hebben afgelegd.
In overleg met de provincies is afgesproken om maandelijks een soortbepaling uit te voeren voor alle monsters van schadegevallen verzameld in de voorgaande maand. De bepaling van individu en geslacht, dat vooral bedoeld is voor periodieke monitoring (zie voortgangsrapportages hieronder), vindt elk kwartaal plaats. Voor deze termijnen is gekozen om het onderzoek zo kosten-efficiënt mogelijk uit te voeren. De huidige aanpak zorgt voor een goede balans tussen arbeidsintensiviteit van het genetisch onderzoek (en daarmee kosten) en de frequentie waarmee de resultaten bekend worden.
Een overzicht van aangereden en/of dode wolven in Nederland is te vinden op de pagina dode wolven.
We maken onderscheid tussen gevestigde en zwervende wolven. Van een gevestigde wolf is sprake als deze minimaal 6 maanden in dezelfde regio of hetzelfde gebied via DNA aantoonbaar aanwezig is. Voor zwervende wolven is dat nog niet het geval. Nakomelingen worden niet gerekend als gevestigde wolven, aangezien zij nog kunnen optrekken met de ouderlijke roedel of (vanaf ongeveer het tweede levensjaar) op zoek gaan naar een eigen territorium. Dit kan zich in de buurt van de ouderlijke roedel bevinden of verder weg. Voor de zwervende wolven is het vaak onbekend of deze wolven momenteel nog in Nederland aanwezig zijn.
Een exact aantal wolven is niet aan te geven. Onder andere omdat wolven vele kilometers op een dag kunnen afleggen, Nederland binnen een korte periode in en uit kunnen lopen, geen sporen achterlaten (dat kan riskant zijn omdat ze niet weten of zij zich in een ander wolventerritorium bevinden en daarmee kans lopen op een aanval) en daardoor onopgemerkt blijven.
We hebben wél (zo goed als mogelijk) een beeld van de zogeheten gevestigde wolven die de afgelopen periode in Nederland verbleven, dus de wolven die een territorium hebben. Dit wordt namelijk onderzocht met gerichte monitoring. Een paar keer per jaar wordt hier verslag van gedaan in een voortgangsrapportage. Op basis hiervan wordt een verspreidingskaart met wolventerritoria gemaakt die hierboven te vinden is. Dit is het meest recente beeld dat beschikbaar is.
De wolf is een (Europees) beschermde diersoort. Provincies zijn verantwoordelijk om via het Rijk aan Europa te rapporteren hoe de wolvenpopulatie zich ontwikkelt. Dit vormt de kern van de monitoring zoals in het Interprovinciaal wolvenplanDeze link opent in een nieuw tabblad is opgenomen. BIJ12 verzorgt namens de provincies de beleidsuitvoering van de wolf als het gaat om monitoring en de schadeafhandeling.
De waarnemingen uit de tabel op de pagina ‘verspreiding wolf in NederlandDeze link opent in een nieuw tabblad’ komen uit de database van het Wolvenmeldpunt. De verzamelde waarnemingen worden iedere maand vernieuwd en aangevuld met de op dat moment nieuwe, en indien aan de orde oudere, waarnemingen uit het WolvenmeldpuntDeze link opent in een nieuw tabblad.
Een peer keer per jaar in een voortgangsrapportage over de activiteit van wolven duiding gegeven aan alle meldingen uit het WolvenmeldpuntDeze link opent in een nieuw tabblad van het afgelopen kwartaal. Op deze manier communiceren provincies over hoe de wolvenpopulatie zich ontwikkelt.
Wolven zijn vooral actief in de nacht, maar hun sporen zijn overdag goed zichtbaar. Denk hierbij aan pootafdrukken, drollen en soms zelfs haren. Ook prooidierresten, van bijvoorbeeld herten, kunnen duiden op de aanwezigheid van een wolf. Wanneer iemand een wolf of een wolvenspoor tegenkomt, kan dit worden gemeld bij het WolvenmeldpuntDeze link opent in een nieuw tabblad. BIJ12 is namens de gezamenlijke provincies opdrachtgever van het Wolvenmeldpunt.
Het Wolvenmeldpunt beoordeelt alle waarnemingen van wolven en wolvensporen. Als voldoende bewijsmateriaal (zoals duidelijke foto’s of videobeelden) is meegeleverd, kan beoordeeld worden of het daadwerkelijk om een wolf gaat. In het Monitoringsplan wolfDeze link opent in een nieuw tabblad (hoofstuk 5) is toegelicht welke documentatie nodig is om een waarneming daadwerkelijk als wolvenwaarneming te beschouwen. Om een zo volledig mogelijk beeld te verkrijgen van de wolfactiviteiten in Nederland, maken schadegevallen aan vee (waarbij uit de DNA-analyse blijkt dat deze daadwerkelijk door een wolf zijn veroorzaakt) ook onderdeel uit van de totale database van het WolvenmeldpuntDeze link opent in een nieuw tabblad.
De waarnemingen uit de tabel op de pagina ‘verspreiding wolf in NederlandDeze link opent in een nieuw tabblad’ komen uit de database van het Wolvenmeldpunt. De verzamelde waarnemingen worden iedere maand vernieuwd en aangevuld met de op dat moment nieuwe, en indien aan de orde oudere, waarnemingen uit het WolvenmeldpuntDeze link opent in een nieuw tabblad.
De monitoring van de wolf kent twee varianten: passieve en actieve monitoring. Het verschil tussen passieve en actieve monitoring zit in de moeite die gedaan wordt voor het vinden van een wolf(spoor). Onder passieve monitoring vallen alle wolvenmeldingen- en waarnemingen die worden verkregen zonder een vooraf opgezette actie uit te voeren. Het zijn waarnemingen die bij toeval zijn gedaan.
Actieve monitoring is het actief monitoren en verzamelen van wolvenwaarnemingen, waarbij (actief) gezocht wordt naar sporen of andere waarnemingen, bijvoorbeeld via cameravallen. Beide vormen vereisen een systematische aanpak en goede procedures om data op correcte wijze te kunnen valideren en op te slaan. Zowel passieve als actieve monitoring vindt het hele jaar door plaats.
