Het Interprovinciaal Wolvenplan, de Factfinding study ‘De wolf terug in Nederland’ en de Juridische analyse ‘De juridische bescherming van de wolf in Nederland en in een aantal andere Europese landen’ vormen de basis voor het provinciaal wolvenbeleid. Provincies kunnen vervolgens hun eigen beleid hanteren voor het aanwijzen van wolven leefgebieden en het openstellen van subsidieregelingen voor preventieve maatregelen.
De 12 provincies – vertegenwoordigd in het Interprovinciaal Overleg (IPO) – hebben in 2019 het Interprovinciaal wolvenplanDeze link opent in een nieuw tabblad vastgesteld. In het wolvenplan hebben provincies uitgewerkt hoe zij om (zullen) gaan met zwervende en territoriale wolven in Nederland. Het wolvenplan biedt provincies de basis om beleid formeel te verankeren in bijvoorbeeld verordeningen of beleidsregels.
De gezamenlijke provincies hebben in 2023 een aantal toevoegingen vastgesteld aan het huidige wolvenplan. Het zogenoemde ‘addendum’ gaat over de subsidieregeling voor preventieve maatregelen, de tegemoetkomingsregeling bij schade en interventie richtlijnen (escalatieladder). Het huidige wolvenbeleid is op deze onderdelen vernieuwd om beter in te spelen op de actualiteit.
In diverse provincies zijn commissies opgericht om met direct belanghebbenden te onderzoeken, welke maatregelen nodig zijn en hoe de provincie hierbij kan ondersteunen. Naar aanleiding hiervan zijn er in meerdere provincies subsidieregelingen beschikbaar voor de aanschaf van preventieve maatregelen. In enkele provincies is ook een wolvenconsulent aangesteld om dierhouders te adviseren over preventieve maatregelen. Bekijk hieronder de actuele informatie per provincie:
In de provincie Drenthe is een gebiedscommissie preventie wolvenschade ingesteld. Deze commissie bestaat uit vertegenwoordigers van de schapensector, landbouw- en natuurorganisaties. Zij zetten zich onder meer in voor preventieve maatregelen om schapen te beschermen tegen een aanval van de wolf. Ook geeft de commissie voorlichting aan schapenhouders.
De provincie heeft een subsidieregeling voor nemen van preventieve maatregelen tegen aanvallen van de wolf beschikbaar gesteld voor alle schapen- en geitenhouders in de provincie.
De provincie Drenthe heeft een wolvenconsulent in dienst om dierhouders te adviseren over preventieve maatregelen. Wilt u meer advies over het plaatsen van een wolfwerende afrastering? Neem dan contact op met wolvenconsulent Jaap Mekel van Mekelogisch Beheer: info@mekelogischbeheer.nlDeze link opent in een nieuw tabblad.
Lees hier meer de gebiedscommissieDeze link opent in een nieuw tabblad
Lees hier meer de Drentse subsidieregelingDeze link opent in een nieuw tabblad
Gedeputeerde Staten van Fryslân is op 14 december 2021 gestart met het verkennen en uitwerken van een aantal provinciale actiepunten voor de wolf. Op 22 maart 2022 is door de provincie de Projectgroep Preventie Wolvenschade Fryslân (PPWF) omgevormd naar de Gebietskommisje Wolf. Daarnaast is een wolvengebied aangewezen in Zuidoost-Fryslân, is de subsidieregeling voor preventieve maatregelen op 12 april 2022 opengesteld en is er sindsdien een wolvenconsulent voor Fryslân.
Lees hier meer over de Friese subsidieregelingDeze link opent in een nieuw tabblad
In de provincie Gelderland is in 2019 de gebiedscommissie preventie wolvenschade opgericht. De leden van de commissie zijn in gesprek met alle direct belanghebbenden om te kijken welke maatregelen nodig zijn om schade door wolven te voorkomen.
Schapen- en/of geitenhouders in het leefgebied van wolven kunnen een subsidie aanvragen voor de gemaakte kosten voor een vaste en/of verplaatsbare afrastering.
Lees hier meer over de wolvencommissie GelderlandDeze link opent in een nieuw tabblad
Lees hier meer over de Gelderse subsidieregelingDeze link opent in een nieuw tabblad
Voor een zwervende wolf die niet gelijk doortrekt, is de bestaande subsidieregeling uitgebreid met een calamiteitenregeling. Met deze regeling krijgen geiten- en schapenhouders ook buiten de leefgebieden een subsidie voor maatregelen om te voorkomen dat wolven vee aanvallen. Zoals door wolfwerende rasters te plaatsen: hekken die hoog genoeg zijn om wolven buiten te houden.
Lees hier meer over de calamiteitenregelingDeze link opent in een nieuw tabblad
Dierhouders in de provincie Groningen kunnen na een (vermoedelijke) aanval van een wolf kosteloos gebruik maken van een afweerraster. De provincie heeft tien van deze noodsets beschikbaar, via de leverancier Solarfence. Het raster wordt dezelfde dag gebracht om te voorkomen dat een wolf een tweede keer kan toeslaan. Hierbij hoeft niet eerst bewezen te worden dat het om een wolf gaat.
Lees hier meer over de afweerrastersDeze link opent in een nieuw tabblad
De provincie Limburg heeft een subsidieregeling opengesteld zodat schapenhouders preventief maatregelen kunnen nemen tegen eventuele schade door de wolf.
Lees hier meer over de Subsidieverordening Inrichting Landelijk Gebied Limburg (SILG).Deze link opent in een nieuw tabblad
Lees hier meer over de Subsidie Preventie faunaschade 2023Deze link opent in een nieuw tabblad
Om voorbereid te zijn op zwervende wolven en een vestiging in Brabant, heeft de provincie een Adviescommissie Wolven ingesteld. Het doel hiervan is om met betrokken partijen te onderzoeken hoe wolvenschade zo veel mogelijk voorkomen kan worden. Deze commissie bestaat uit vertegenwoordigers vanuit de landbouw, schapenhouders, natuurorganisaties, faunabeheer en gemeenten.
Schapen- en geitenhouders kunnen subsidie aanvragen binnen het vastgestelde leefgebied van de een gevestigde wolf in Zuidoost-Brabant. Buiten dit vastgestelde leefgebied is subsidie mogelijk voor preventieve maatregelen in geval van urgentie, bijvoorbeeld wanneer een (zwervende) wolf in een gemeente schade aanricht aan schapen en/of geiten.
Lees hier meer over de wolf in Noord-BrabantDeze link opent in een nieuw tabblad
Lees hier meer over de subsidieregelingDeze link opent in een nieuw tabblad
In april 2022 heeft de wolf voor het eerst een bezoek gebracht aan Noord-Holland. Hij werd toen waargenomen in het Goois Natuurreservaat. Dierhouders in Noord-Holland kunnen na een (vermoedelijke) aanval van een wolf kosteloos gebruik maken van een afweerraster.
Lees hier meer over de wolf en afweerrasters in Noord-HollandDeze link opent in een nieuw tabblad
Omdat in de provincie Overijssel geen gevestigde wolven zijn (een wolf die minimaal 6 maanden in een vast gebied aanwezig is, waardoor sprake is van een territorium), is er geen wolvencommissie. Er is wel een wolvenconsulent aangesteld. Daarnaast geeft de provincie subsidie voor wolfpreventieve maatregelen, worden er noodsets uitgeleend bij herhaling van wolvenaanvallen in korte tijd en wordt via BIJ12 een schadevergoeding aan gedode hoefdieren uitgekeerd indien aangetoond kan worden dat er sprake is van een aanval door een wolf (of een goudjakhals).
Sinds medio juli 2023 kunnen dierhouders in Overijssel een subsidie aanvragen voor wolfpreventieve maatregelen. De subsidie kan aangevraagd worden ten behoeve van bescherming van schapen, geiten, damherten, alpaca’s, lama’s, varkens, ezels, pony’s (schofthoogte max. 1.47 m) of gespeende kalveren tot 1 jaar oud, waarbij voor alle hoefdieren geldt dat sprake is van volledige weidegang. De subsidie kan worden aangevraagd door bedrijfsmatige – of hobbyhouders, begrazings- of scheperijbedrijven, verenigingen of stichtingen voor natuurgraasdieren of door terreinbeherende organisaties. De maatregelen die voor subsidie in aanmerking komen zijn: het aanpassen van bestaande afrasteringen, nieuwe vaste of mobiele afrasteringen, een nachtkraal, een mobiele of vaste schaapskooi en de aanschaf van kuddebeschermingshonden. Voorafgaand aan het indienen van een subsidieaanvraag moet eerst een afspraak worden gemaakt met een adviseur van de provincie. De adviseur beoordeelt de situatie ter plekke (ligging perceel, het aantal en de soort hoefdieren, de bestaande situatie) en schrijft een advies welke preventieve maatregelen op de locatie het meest doelmatig zijn. Op de subsidiepagina van de provincieDeze link opent in een nieuw tabblad is alle benodigde informatie te vinden.
Voor onbeschermde hoefdieren kan een beroep worden gedaan op de Overijsselse wolvencalamiteitenregeling indien een rondtrekkende wolf enige tijd achtereen in dezelfde omgeving gehouden hoefdieren aanvalt. De regeling houdt in dat bij de provincie een noodset kan worden geleend om het vee tijdelijk te beschermen. Een noodset bestaat uit 10 netten van 50 meter stroomgeleidend nylon gaas, paaltjes en een stroomklok. De noodset wordt voor maximaal 2 maanden uitgeleend. Omdat de provincie de noodsets wil inzetten in gebieden waar daadwerkelijk veel wolvenoverlast optreedt, gelden de volgende voorwaarden: een noodset wordt uitgeleend wanneer er binnen 10 dagen tenminste 3 aanvallen zijn geweest binnen een straal van 10 km. Dit zijn de voorwaarden voor de uitleen (provincie Overijssel).
Neem contact op met de Overijsselse wolvenconsulentDeze link opent in een nieuw tabblad
Commerciële veehouders en hobbyhouders in de provincie Utrecht kunnen na een aanval van vermoedelijk een wolf kosteloos gebruik maken van een wolvennoodset in de vorm van een afweerraster. Bijvoorbeeld wanneer één of meer stuks vee (landbouwhuisdieren) zijn doodgebeten of gewond geraakt. Meer informatie over deze sets is beschikbaar bij de Faunabeheereenheid UtrechtDeze link opent in een nieuw tabblad.
Lees meer over wolvennoodsets bij de Faunabeheereenheid UtrechtDeze link opent in een nieuw tabblad
Lees meer informatie over het wolvendossier in UtrechtDeze link opent in een nieuw tabblad
Gedeputeerde Staten (GS) van de provincie Zeeland hebben besloten om een officiële projectgroep wolf in te stellen. Deze projectgroep zal Gedeputeerde Staten advies geven over een subsidieregeling voor wolfwerende preventieve maatregelen. De provincie Zeeland heeft tot nu geïnvesteerd in wolfwerende noodsets, die te leen zijn ingeval van een zwervende wolf. Verder heeft de provincie fladderlinten met elektriciteit aangeschaft, waar men samen met provincie Brabant een pilot mee doet.
Lees meer informatie over het wolvendossier in ZeelandDeze link opent in een nieuw tabblad
Het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) is verantwoordelijk voor de nationale wettelijke kaders en voor de implementatie van Europese regelgeving en internationale verdragsafspraken. Ook rapporteert LNV over de naleving en derogaties met betrekking tot deze regelgeving. Ook op internationaal niveau werkt LNV samen met partners om te komen tot een verbetering van het wolvenbeleid. Zo is, op initiatief van LNV, een overleg met Duitsland gestart om de mogelijkheden van een internationaal wolvenplan te verkennen.
In 2023 organiseert de Rijksoverheid een maatschappelijke dialoog over hoe mensen en wolven samen kunnen leven. Onderwerpen van gesprek zijn:
In acute situaties kunnen provincies met onmiddellijke ingang een tijdelijke calamiteitenregeling of urgentieregeling in werking stellen. Veehouders kunnen dan direct gesubsidieerde wolfwerende maatregelen treffen, ook al is dit niet in een vastgesteld wolvenleefgebied. Dit zal vooral aan de orde zijn in gebieden waar een wolf doorheen trekt op zoek naar een nieuw territorium en schade aanricht.
De calamiteitenregeling treedt in werking wanneer binnen een week, in dezelfde of aangrenzende gemeenten, twee of meer aanvallen hebben plaatsgevonden. Veehouders binnen die gemeente(n) kunnen tijdelijk (2 tot 4 weken) voor een subsidie in aanmerking komen om preventieve maatregelen te treffen.
Het instellen van een calamiteitenregeling gebeurt door de provincie. Een calamiteitenregeling is bedoeld om dierhouders te ondersteunen bij aanvallen door wolven die niet of moeilijk te voorspellen zijn. De provincies hanteren binnen deze gebieden dezelfde technische normering en eenheidsprijzen.
Bevoegdheid provincie:
De taxateur heeft de opdracht van BIJ12 om de afrastering te beoordelen, in het geval van vermeend wolfwerend raster dient dit in zijn geheel te worden gecontroleerd. De resultaten hiervan worden opgenomen in het bezoekrapport.
Veiligheid van mensen staat bovenaan. Wanneer die veiligheid acuut in het geding is, kan op last van de burgemeester altijd worden ingegrepen. In dergelijke situatie is de burgemeester het bevoegd gezag. Een burgemeester kan direct ingrijpen op basis van de Gemeentewet (art 175 en 176). Dat hoeft dus niet te gebeuren op basis van de Wet Natuurbescherming.
Ook provincies kunnen op basis van de Wet Natuurbescherming ingrijpen wanneer openbare orde en veiligheid in het geding is. De daarvoor te hanteren procedures zijn eerst gericht zijn op het voorkomen van onveilige situaties dan op het acuut inspelen daarop. Lees hiervoor de interventierichtlijnen uit het Interprovinciaal wolvenplanDeze link opent in een nieuw tabblad.
Wolven mijden in principe het contact met mensen. Onder normale omstandigheden vormen wolven voor mensen dan ook geen bedreiging. Een ontmoeting met een wolf is altijd een uitzonderlijke gebeurtenis. Het komt echter voor dat wolven op onverwachte plekken worden gezien, zoals in bebouwd gebied of langs wegen. Ook dan is niet altijd sprake van onnatuurlijk gedrag en is in de meeste gevallen niet sprake van een gevaarlijk situatie. Een situatie kan wel gevaarlijk worden wanneer wolven hun schuwheid verliezen, bijvoorbeeld wanneer ze door mensen gevoed worden. In dat geval zal eerst worden geprobeerd de wolf weer “bang” voor mensen te maken. Als dat niet lukt, kan uiteindelijk worden besloten de wolf te doden.
Interventierichtlijnen bieden handvatten voor onvoorziene situaties. Op dat moment moet een bevoegd gezag op basis van eigen afwegingen besluiten nemen. De richtlijnen bieden daar ruimte voor. In sommige gevallen zal het nodig zijn hiervoor een expert (bijvoorbeeld het hiervoor genoemde deskundigenteam) te raadplegen. Ook daarvoor bieden de richtlijnen handreikingen.
De richtlijnen zijn opgesteld op basis van wettelijke en beleidsmatige kaders en op basis van huidige ervaringen in binnen- en buitenland. Een aantal van de beschreven situaties hebben zich in Nederland echter nog niet voorgedaan. Daar is nog geen ervaring mee en hierover bestaat nog geen jurisprudentie. Het is denkbaar dat de richtlijnen op basis van toekomstige ontwikkelingen moeten worden bijgesteld. Om dit te kunnen doen is het belangrijk probleemsituaties ook als leermoment te kunnen gebruiken. Om die reden wordt documentatie en analyse van de situatie expliciet als actie benoemd in een aantal situaties. De richtlijnen zullen periodiek tegen het licht worden gehouden en zo nodig aangepast.
Het in deze interventierichtlijnen verwoorde beleid dient te worden verankerd in provinciale regelgeving (beleidsregels, verordeningen e.d.) waaronder bijvoorbeeld de provinciale valwildregeling.
Tot slot de suggestie dat indien men snel wil handelen het goed is voorafgaand bepaalde ontheffingen en vergunningen in algemene zin voorbereid te hebben (‘klaarliggen’). Dan behoeft slechts de situatieafhankelijke invulling nog plaats te vinden.
Naast de wolf wordt ook de goudjakhals in Nederland gesignaleerd, een dier nauw verwant aan de wolf. De taxatie en tegemoetkoming in schade aan gehouden dieren door een goudjakhals is hetzelfde als bij een wolf.
Schade aan huisdieren zoals katten en honden komt niet voor een tegemoetkoming in aanmerking. Wel kan BIJ12 opdracht geven tot DNA-afname met als doel om (vermoedelijke) wolvenschade te onderzoeken. In overleg met de dierhouder en BIJ12 kan een provincie besluiten om autopsie en/of sectie uit te laten voeren op grote volwassen hoefdieren. Het doel hiervan is om meer kennis en inzicht te krijgen in (vermoedelijke) wolvenschade, het duidelijk maken van de gezondheidstoestand van de getroffen dieren en hiermee meer ervaring op te doen.
Bij tegemoetkomingsaanvragen voor kapitaalintensieve dieren, bijvoorbeeld waardevolle renpaarden, wordt van de eigenaar een grotere inspanning verwacht om het dier tegen wolvenaanvallen te beschermen. In die specifieke gevallen kan geoordeeld worden dat een eigen risico en/of een maximum vergoedingsbedrag gehanteerd wordt.
Primair is de dierhouder zelf verantwoordelijk voor het voorkomen van wolvenaanvallen op zijn of haar dieren. In diverse provincies zijn commissies opgericht om met direct belanghebbenden te onderzoeken welke maatregelen nodig zijn en hoe de provincie hierbij kan ondersteunen. Ook zijn verschillende provincies een subsidieregeling gestart voor de aanschaf van wolfwerende rasters. Het is de bevoegdheid van de provincies om subsidie te verlenen, de hoogte van het subsidiebedrag vast te stellen en de voorwaarden die zijn verbonden aan de subsidie te bepalen. Hoe dit per provincie is geregeld is hierboven te lezen.
Een aantal jaar geleden is het natuurbeleid waaronder het faunabeleid gedecentraliseerd, dus provincies zijn verantwoordelijk voor het faunabeleid. De 12 provincies – vertegenwoordigd in het Interprovinciaal Overleg (IPO) – hebben in 2019 samen het Interprovinciaal wolvenplanDeze link opent in een nieuw tabblad vastgesteld. Daarnaast wordt er ook samengewerkt tussen provincies als een aangewezen wolvengebied grensoverschrijdend is. Lees ook:
Provincies hebben de taak om de wolf te beschermen, net als andere beschermde diersoorten. Hoe de provincies daar in Nederland mee omgaan, staat in het Interprovinciaal wolvenplanDeze link opent in een nieuw tabblad. Lees ook:
De wolf ‘is’ van niemand. In het wild levende dieren noemt men juridisch ‘res nullius’-dieren. Dit zijn dieren zonder eigenaar. Hiertoe behoort ook de wolf.
Het afschieten van de wolf kan alleen worden toegestaan met inachtneming van de betreffende regels onder het Verdrag van Bern en de Habitatrichtlijn. Hierbij moet aan drie cumulatieve criteria voldaan worden:
Vooral deze laatste twee eisen maken afschot van een gezonde wolf al snel problematisch. Het is regelmatig voorgekomen dat lidstaten in dit verband op de vingers getikt zijn door de Europese Commissie voor afschot van wolven of andere grote roofdieren dat niet in overeenstemming was met de internationale regels.
Ontheffingsbesluiten moeten duidelijk en precies aangeven welk doel daarmee is gediend, en gebaseerd zijn op wetenschappelijke gegevens, zegt het hof. Alleen wijzen op mogelijke problemen die de wolven kunnen veroorzaken is onvoldoende. Het voorzorgsprincipe in de richtlijn schrijft verder voor dat voordat toestemming wordt gegeven, eerst duidelijk moet zijn hoe het staat met de populatie en de gevolgen die het doden van exemplaren heeft. Als hier onzekerheid over is, mag geen ontheffing worden gegeven. Hiervan mag alleen worden afgeweken in geval van acute veiligheidsrisico’s voor mensen.
De colleges van Gedeputeerde Staten van de provincies zijn bevoegd gezag om maatregelen toe te staan of te laten nemen. Zij kunnen op grond van de Wet natuurbescherming, artikel 3.8 lid 5 b3 beslissen om het vangen of doden van een wolf toe te staan wanneer de volksgezondheid of de openbare veiligheid in het geding is.
Voor er dergelijke maatregelen genomen kunnen worden dienen andere oplossingen te worden afgewogen. Indien die niet voorhanden zijn, dan is ingrijpen mogelijk. Dat kan bijvoorbeeld door een wolf te vangen. Het is daarbij een optie om het dier te voorzien van een zender waardoor bij noodzaak de wolf snel opgespoord kan worden. Voor het vangen en zenderen wordt de wolf in principe verdoofd.
Binnen Europa wordt verschillend invulling gegeven aan de bescherming van wolven. Dit hangt vooral af van de per land of regio verschillende status in de habitatrichtlijn (bijlage IV of bijlage V soort). In een aantal Europese landen of regio’s mag de wolf beheerd worden. Dat wil zeggen dat het doden van de wolf plaatsvindt binnen een set aan beheersmaatregelen, die verenigbaar zijn met een gunstige staat van instandhouding.
In een aantal landen kunnen derogaties worden aangevraagd op de algemene beschermingsstatus om onder meer schade aan veehouderij tegen te gaan, wanneer geen andere bevredigende oplossing bestaat. Sinds een aantal jaren wordt in Frankrijk afschot van een aantal wolven toegelaten.
Primair is de dierhouder zelf verantwoordelijk voor het voorkomen van wolvenaanvallen op zijn of haar dieren. In diverse provincies zijn commissies opgericht om met direct belanghebbenden te onderzoeken welke maatregelen nodig zijn en hoe de provincie hierbij kan ondersteunen. Ook zijn verschillende provincies een subsidieregeling gestart voor de aanschaf van wolfwerende rasters. Het is de bevoegdheid van de provincies om subsidie te verlenen, de hoogte van het subsidiebedrag vast te stellen en de voorwaarden die zijn verbonden aan de subsidie te bepalen.
Het nemen van maatregelen is verplicht om in aanmerking te komen voor een tegemoetkoming in faunaschade voor veel diersoorten. Op dit moment is dit bij het verstrekken van tegemoetkomingen in de schade door wolven nog niet het geval. Genomen maatregelen worden wel in kaart gebracht en getoetst door de taxateur.
